علل کم توجهی جوانان به نماز

راستی چرا در میان نوجوانان و جوانان برخی آنچنان که باید، به نماز اهمیت نمی دهند و یا اینکه    چرا بعضی از

آنان ارتباط چندانی با نماز ندارند و یا عدهای از نوجوانان و جوانان در حالیکه از    خانواده مذهبی و مسلمان

هستند نماز نمی خوانند؟   این سئوالی است که ما بدنبال علل و عوامل و پاسخ صحیح آن بوده نخست سعی

داریم که عوامل    آن را شناسایی نموده سپس راه حلها را ارائه دهیم. موضوع مزبور بعنوان یک سئوال و

موضوع   تحقیق در میان عده کثیری از دانش آموزان دبیرستانی، دانش پژوهان مراکز پیش دانشگاهی و

  دانشجویان مطرح گردید تا بدون هیچ حدس و گمانی از طرف نگارنده علل را از بیان خودشان   جویا شویم که

در این صورت قضیه از ظن و گمان خارج و به واقعیت عینی نزدیکتر گردد. آنان   در این نظر سنجی علل و عواملی

را برشمرده اند که بسیار جالب توجه است. لازم به ذکر است که   برخی از این علل از درصد بالایی برخوردار

بوده که اکثریت آن را بیان داشته اند و بعضی دیگر       در حدّ متوسط و ضعیف مطرح شده 

 ما به ترتیب اهمیت، آن عوامل و علل را بر می شماریم سپس نحوه از بین بردن آنها و یا راه حلها را با استمداد

از آیات و روایات با بضاعت اندک علمی ارائه خواهیم داد.   محیط خانواده و بی توجهی والدین   بی توجه بودن یا

کم توجهی پدر و مادر یا مربی خانواده نسبت به فرزندان در محیط خانه  و سطحی نگری آنان در ابتدای نوجوانی

فرزندان و یا احیاناً بی مبالاتی اعضای خانواده نسبت  به مسائل دینی خصوصاً فریضه نماز تأثیر بسزائی در

تربیت فرزندان بجای می گذارد. بعنوان مثال فرزند اگر در خانه ای رشد نماید که در آن خانه کسی به نماز

اهمیت ندهد و یا در  قبال مسائل دینی خود را مسئول ندانند و یا خود اهل نماز باشند ولی فرزند خانواده را

تحریض و تشویق به نماز ننمایند قطعاً فرزند آن خانواده اهل نماز و عبادت نخواهد شد البته شاید در آینده  بر اث

ر عوامل دیگر به نماز روی آورد که این احتمال ضعیفی است. نوجوانی نوشته بود که  چگونه از من انتظار نماز

 خواندن  برود درحالیکه در خانه ما هیچ یک اهل نماز نیستند و دیگری بیان کرد که توقع نماز  خواندن از کسی

که هیچ یک از اعضای خانواده اش اهل نماز نباشند. توقع بی جایی است.  اینگونه از خانواده ها که فرزندانشان

تمایل و گرایش چندانی به مسائل عبادی از خود نشان  نمی دهند بر دو قسمند: یک  گروه خانواده هایی

هستند که والدین و مربیان آنان به نماز اهمیت  نمی دهند و طبعاً فرزندانشان از آنان تقلید می کنند. این دسته

از خانواده ها اگر چه محدودند ولی وجودشان قابل انکار نیست.  فردی نقل می کرد ما چند نفر برای مهمانی

به منزل کسی رفتیم بیشتر یا همه دوستان وضو   ساختیم که نمازبخوانیم سراغ مهر نماز از صاحب خانه

گرفتیم در جواب به ما گفت یک مُهر در  خانه داریم که گاهی من با آن نماز می خوانم و گاهی خانمم. دسته

دیگر خانواده هایی می باشند که خود دیندار و اهل عبادتند و لیکن نسبت به فرزندان خود  دراین امر هیچ وقعی

نمی نهند. نماز خود را می خوانند و روزه شان را می گیرند امّا از اینکه فرزندان به مسائل دینی پای بند باشند

یا نه برای آنها یکسان است. هرگز از فرزندان بعنوان پدر و مادر نمی خواهند که نمازش را بخواند و یا روزه اش را

بگیرد. هیچ مسئولیتی را در قبال آنان احساس نمی کنند. گویا او همه چیز را می فهمد و باید با همان فهم

خود عمل کند و یا همه اعمال  او را حتی بعد از سن تکلیف با بچه بودن توجیه می کنند. بسیار روشن و مسلّم

است که چنین فرزندی بزودی به عبادت تن در نخواهد داد. کانون خانواده مهمترین عامل دراین زمینه محسوب

 می شود .چون کانونی که جوان در آن رشد یافته کانون بی تفاوتی بوده است و هرگز کسی از  طریق محبت و

تشویق و یا از راه قهر و تهدید او را به امور عبادی و ادار نکرده و یا از او  نخواسته است.  چه بسا این جوان

نسبت به سایر امور زندگی فردی سر به زیر و تسلیم پذیر و با شخصیتی از دیدگاه خانواده باشد و لیکن اهل

نماز و دیانت نیست. این بدان جهت است که والدین در آن امور تأکید داشته امّا در امور دینی اصراری به خرج

نداده اند. و اگر در بُعد دینی توجه داشتند قطعاً خللی در او مشاهده نمی کردند. عدم آگاهی و بینش کافی از

فریضه نماز عالم نبودن به محتوای نماز، درک پایین و بسیار اندک نسبت به تأثیر آن، عدم توجه به جایگاه نماز در

اسلام، نداشتن انگیزه و هدف در اقامه و برپایی آن، آشنا نبودن به اسرار و فلسفه نماز و درخواست امور مادی

از خدا و عدم دست یابی به آن یکی از عواملی است که جوانان را از این فریضه الهی دور نگه داشته است. در

گفته ها و نوشته های بسیاری از آنان این نکته جلب توجه  می کرد که ما نمی دانیم برای چه باید نماز خواند.

اگر نماز نخوانیم چه می شود. با ترک نماز  چه چیزی را از دست خواهیم داد و ظاهراً مشاهده می شود آنان

که نماز را برپا می دارند با   کسانی که تارک نمازند فرقی نمی کنند. اگر نماز باید در زندگی افراد مؤثر واقع

شود پس چرا  این اثر  ملموس نیست و چرا این مرزبندی را عملاً ما نمی بینیم؟ مگر خدا به دو رکعت نماز ما

 محتاج است؟  جوان باید قلبش پاک باشد، انسان باید با دوستان و همسایگان و نزدیکان و همنوعان خود رفتار

  شایسته ای داشته باشد. خدا اینها را از ما خواسته است. نه اینکه نماز بخوانیم و در عین حال  صدها عمل

ناشایست را مرتکب شویم. اصل این است که ما انسان خوبی باشیم حال چه قائم به  نماز باشیم یا تارک آن.

پس ملاک انسان خوب بودن، نماز خواندن نیست بلکه دل و قلبی پاک  داشتن است.  همه این گفته ها حاکی

از آن است که شناخت لازم و آگاهی کافی از فضائل نماز و جایگاه آن در  اسلام برای کثیری از نوجوانان و

جوانان حاصل نشده است.    سستی و تنبلی بعد از دو عامل مذکور، علت دیگری که در ترک یا بی توجهی به

نماز بیان شده است عنصر و عامل تنبلی است. غالباً نوجوانان و جوانان به آسانی تن به فعالیت نمی دهند مگ

ر

در اموری که بیشتر جنبه احساسی و هیجانی داشته و یا در اموری که با انگیزه و شناخت قبلی همراه باشد.

برای فردی که چند سال است به سن تکلیف رسیده قدری مشکل است در هوای سرد  زمستان  آستین خود

را بالا زند و با آب سرد وضو بگیرد و یا کفش و پوتین را از پایش در  آورد  و مسح نمایدبه همین خاطر گاهی از

نماز خواندن طفره می رود و یا برای او دشوار  است  که از خواب نوشین صبح گاهی بزند و نمازش را بخواند و...

. هر چند که برخی از  نوجوانان و  جوانان این عامل را درموضوع مورد بحث مهم شمرده اند و لیکن به نظر می

رسد  که این علت نمی تواند بعنوان یک عامل مستقل و بلکه یک علت به حساب آید چون بعداً خواهیم  گفت

که تنبلی  خودمعلول علل دیگری می باشد.   مجالست و همنشینی با دوستان ناباب بدیهی است که نقش

بسیار مهم دوستان در شکل دهی شخصیت انسانی خصوصاً در سنین نوجوانی و جوانی را نباید نادیده

انگاشت. دوستان شایسته و خوب در سوق دادن انسان به سوی سعادت و کمال مؤثرند و دوستان ناشایست

در انحراف آدمی به سمت ناهنجاریهای اخلاقی. چه بسا جوانانی که در مسائل دینی علاقمند و به دینداری

خود راغبند و لیکن در محیطهای مختلف  از  قبیل محلهایی که در آن زندگی می کنند یا محیط کار و تحصیل که

در آن ساعاتی از عمر را سپری می سازند با افرادی آشنایی شوند که به تدریج او را در دام بی دینی و لا ابالی

گری  گرفتار می کنند.   فساد اخلاقی برخی از جوانان در علت دوری از نماز و تعالیم دینی و مذهبی، مفاسد

اخلاقی را بسیار  مؤثر می دانند. البته این عامل در خانواده ها و محیطهای مختلف دارای شدت و ضعف می

باشد  و در بروز و ظهور آن می توان عللی را بر شمرد که هر کدام از آن عوامل به تنهایی می تواند  در ایجاد آن

و انحراف شخص کافی باشد. عواملی چون خواندن و مطالعه نوشته های تحریک آمیز در مکتوبات و مقالات

خصوصاً اگر با نثر روان یا بصورت نظم بوده باشد، تصاویر و عکسهای مبتذل در بیرون از خانواده و نیز بد حجابی یا

بی حجابی برخی از اعضای فامیلی در مراسم جشن و سرور و عدم رعایت موازین شرعی و سنّتهای غلط

حاکم بر برخی از خانواده ها در درون خانواده می توانند در بروز مفاسد اخلاقی اشخاص خصوصاً جوانان تأثیر

زیادی داشته باشند. کم نیستند جوانانی که با ایجاد و مهیا بودن چنین زمینه هایی غسل بر آنها واجب گردیده

و آن اراده و تصمیم راسخ را ندارند که در  داخل وقت خود را تطهیر نموده و نماز را بپا دارند و یا اگر در خارج وقت

خود را پاک کرده اند . قضای نماز را بجا آورند چنانچه برخی صراحتاً گفته اند که نگاه به این تصاویر و صحنه ها،

 مقدمه و زمینه خود ارضایی و مفاسد دیگر اخلاقی است. مزاحم دانستن نماز برای کارهای شخصی برخی

چون در وقت نماز مشغول کارها و اعمال شخصی خود هستند فرصت اینکه نماز را در اوّل وقت آن اقامه کنند

ندارند و وقتی که فرصتهای اوّلیه برای اقامه و برپایی نماز از دست برود  تدریجاً بعد از استراحت چون دوباره

مشغول فعالیت می شوند اقامه نماز را مانعی برای انجام  کارهای خود می دانند. البته خواهیم گفت که این

عامل به بهانه شبیه تر است تا یک علت برای  ترک یا بی توجهی به نماز.   تکبر و غرور عامل دیگری که در ترک

نماز و سایر فرایض عبادی می تواند مؤثر باشد غرور جوانی و تکبر  و بزرمنشی برخی از افراد است. صفت غرور

از پست ترین اوصاف انسانی است که شاید  بتوان گفت منشأ تمام گناهان و معاصی می گردد. هرگاه ای

ن خصلت در کسی پا بگیرد و استقرار  یابد فرد را به مهلکه های بزرگی می کشاند با متصف شدن به این

صفت فرد چنین می پندارد که  اگر در مقابل خدای خود سجده کند کوچک می گردد بنابر این برای اینکه بزرگی

و غرورش  محفوظ بماند در مقابل هیچ کس نباید سر تعظیم فرود آورد ولو در مقابل خداوند متعال. فلذا این

خیالبافی شاعرانه و تصورات جاهلانه او را از همه اوامر متعبدانه دور ساخته و مانعش می شود که او در مسیر

سعادت خویش گام بردارد. این همان وصفی است که وقتی در ابلیس  ظاهر و آشکار شد در مقابل دستور

صریح خداوند سرباز زد و حاضر نشد امر الهی را در  سجده بر آدم امتثال نماید.  تسویف (واگذاری امور به آینده)

برخی از جوانان با توجه به اینکه چند سالی است که وارد سن تکلیف شده و در مقابل تعالیم و دستورات دین

مکلف می باشند و بر آنها واجب است که به احکام دینی گردن نهند ولی با این توجیهات که ما هنوز جوانیم و

تازه اوایل عمر ماست و بهانه هایی از این قبیل اعمال دینی را  ترک می کنند. جوان در بسیاری از مواقع نماز

نخواندن خود را این چنین توجیه می کند که من  بعداً می خوانم و یا قضای آن را بجا می آورم. عمر طولانی در

پیش است پس می توان اعمالی  که امروز از من ترک می شود در سنین پیری و زمان بیکاری انجام داد و ی

ا توبه کرد. بنابر این  عملی که در آینده قابل جبران باشد و از طرفی مغفرت و بخشش الهی آن را شامل گردد

جای  نگرانی نیست.  ضعف اعتقادی عامل دیگری که در روحیه جوانان می تواند تأثیر زیادی را بگذارد باورهای

دینی و تقویت روحیات مذهبی است که بخش عمده این مسئولیت بر عهده مبلغان دینی می باشد. امروزه

بخش عظیمی از جوانان که بهترین و مهمترین، قشر جامعه محسوب می شوند از ضعف اعتقادی رنج می برند.

در کتب درسی خوانده اند که خدا و قیامتی هست و مسائل دینی تا حدودی  بهآنان گفته شده و لیکن به باور

و یقین نرسیده است. اصول اعتقادی را بصورت مستدل و متقن  فرا  نگرفته بلکه اصول را چون فروع مقلدانه باور

دارد. تعالیم دین را با انگیزه و اعتقاد انجام  نمی دهد و بیش از آنکه با درایت و بینش همراه باشد با احساس و

عاطفه با امور دینی  برخورددارد. این ضعف درعقیده و عدم استواری آن برپایه منطق موجب می گردد که جوان

به  مسائل دینی آن اهمیت خاص را قائل نباشد و یا پای بندی کامل به تعالیم دینی را نداشته باشد. به  همی

ن

جهت بسیار دیده می شود که بعضی از افراد، نماز خواندشان موسمی و فصلی است.مثلاً در فصل خاصی

مثل ماه مبارک رمضان یا ایام ماه محرم و صفر، نمازشان را می خوانند و بقیه  ماههای سال را با نماز وداع می

گویند. و یا بعضی فقط به چند تا از نمازهای واجب عمل می کنند و نماز صبح را اصلاَ نمی خوانند. این نیست

مگر از ضعف اعتقادی فرد. و تا این ضعف  جبران نگردد، مشکل فوق قابل حل نخواهد بود. ۱ ـ محیط خانواده و

بی توجهی والدین ۲ ـ عدم آگاهی و بینش کافی از فریضه نماز ۳ ـ سستی و تنبلی ۴ ـ مجالست با دوستان

ناباب ۵ ـ فساد اخلاقی ۶ـ تزاحم نماز با کارهای شخصی ۷ ـ غرور و تکبّر۸ ـ تسویف (واگذار کردن کار به آینده)

۹ ـ ضعف اعتقادی