توصيه هاي زطب سنتي براي شب يلدا يا شب چله (پسر ايراني )

گروه سلامت خبرگزاری دانا (داناخبر) - یک متخصص طب سنتی در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری دانا (داناخبر) به بررسی خوراکی های مرسوم در شب یلدا و ارایه دستورالعمل های طب سنتی ایرانی در این خصوص می پردازد که به شرح زیر است:

دکتر ناصر رضایی پور*: در ایران کهن، دی‌ماه، چهار جشن را در بر داشت که امروزه، از آن چهار، تنها شب نخستین‌روز دی‌ماه یا شب یلدا را جشن می‌گیرند. 

«یلدا» واژه‌ای سریانی، به معنی تولد و ولادت است؛ زایش خورشید یا مهر یا میترا. بنا بر باور پیشینیان، در پایان این شب دراز، که اهریمنی و نامیمونش می‌دانستند، تاریکی شکست می‌خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می‌شود و روزها رو به بلندی می‌نهد.

 این شب، برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید، آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی، نابود شده و بگریزند.

 مردم، گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن و شادابی به سر می‌آوردند و خوانی ویژه از میوه‌های تازه فصل و میوه‌های خشک می‌گستردند.

این سفره، «میزد» یا «مَیَزد» نام داشت. در ادبیات ایران‌زمین نیز «یلدا» جایگاهی برای خود دارد که نمونه آن، تشبیه ظریف و دلچسب «زلف یار» و همچنین «روز هجران» به آن است از حیث سیاهی و درازی. انگیزه‌های پایدار ماندن این جشن را می‌توان این‌گونه برشمرد:

1. در باورهای دینی کهن، یلدا شب زایش خورشید (مهر) است.

2. یلدا بلندترین شب سال و نماد درازترین تاریکی است و نشانه اهریمنی که با زایش نور و خورشید، به کوتاهی و زوال می‌گراید.

3. یلدا، پایان برداشت محصول صیفی و آغاز فصل استراحت در جامعه کشاورزی است.

یلدا؛ گردهمایی خانوادگی

یلدا را می‌توان جشن و گردهمایی خانوادگی دانست. در شب یلدا، خویشاوندان نزدیک در خانه بزرگ خانواده گرد می‌آیند و در سرمای آغازین زمستان، دور کرسی می‌نشینند و تا نیمه‌شب، میوه و آجیل می‌خورند و به فال حافظ گوش می‌سپارند و شاهنامه می‌خوانند.

خوردنی های نمادین

امروزه آیین شب یلدا، خوردن آجیل مخصوص (آجیل مشکل‌گشا) و انواع میوه است که همه جنبه نمادی دارند.

بیشتر این میوه‌ها پُردانه هستند (نمادی از برکت‌خیزی و باروری) و سرخ‌رنگ (نمایندگان خورشید) مانند هندوانه، انار و چغندر پخته یا لبو.

البته سفره شب چله در مناطق گوناگون ایران، بسته به فرهنگ قومی، تفاوت‌هایی هرچند اندک دارد؛ اما باید توجه داشت که خوردنی‌های شب یلدا، در واقع میوه و آجیل است و نه شام!

نحوه درست پذیرایی از مهمانان

ولی اگر بخواهیم ترتیب درستی برای خوردنی‌های این شب توصیه کنیم که در آن، شام هم (در صورت ضرورت!) باشد، باید گفت بهتر است در ابتدای شب‌نشینی، از میهمانان با میوه‌ها پذیرایی شود؛ سپس با فاصله‌ای، از آجیل شب یلدا استفاده شود و در صورت لزوم، بعد چندی (دست‌کم یک ساعت) شامی مختصر و سبک که چندان چرب نباشد، میل گردد.

بهترین خوردنی شب یلدا

بهترین خوردنی شب یلدا، آجیل است که از گذشته‌های دور شامل اینها بوده است: گندم، نخود برشته، شاهدانه، تخمه هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، گردو، کشمش و مویز، انجیر و توت خشک، برنجک و... .

آجیل خشک بخورید

امروزه متاسفانه آجیل‌های مرسوم بسیار شور هستند و بهتر است به‌ویژه در این فصل، از آجیل‌های شیرین که حاوی مویز، توت و انجیر خشک باشند، بیشتر استفاده شود.

پوست مغزها را زود نگیرید

توصیه می‌شود مغزها را با پوست تهیه کنیم و در زمان مصرف، به اندازه مورد نیاز، آنها را از پوست اصلی و سخت‌شان خارج کنیم تا خاصیت خود را از دست ندهند چرا که ماندگاری آنها در مجاورت هوا کوتاه است و به علت واکنش‌هایی، خواص خود را از دست می‌دهند.

مغزهای مانده (به‌ویژه در مورد گردو و فندق) چربی پس می‌دهند، کدر هستند و شاید بوی تندی بدهند.

هندوانه کم بخورید

بر خلاف عادت مرسوم سال‌های اخیر ما، هندوانه اصلاً میوه مناسبی برای فصل‌های سرد سال نیست اما در شب یلدا، معمولاً مقدار کمی هندوانه خورده می‌شود، که اثر سردی و تری‌بخشی آن، با مصرف آجیل‌های شور یا تنقلات شیرین، که خود طبیعت گرم دارند، کاهش می‌یابد.

پس توصیه می‌شود، هندوانه را خیلی کم، در ابتدای میهمانی و پیش از غذا بخوریم.

سالمندان و بیماران احتیاط کنند

صدالبته بدیهی است که سالمندان و پیران، افراد سردمزاج یا مبتلایان به بیماری‌های دارای طبیعت سرد، (مانند مشکلات گوارشی چون ریفلاکس، نفخ یا بدهضمی، کم‌کاری تیروئید، کبد چرب، افسردگی‌ها و...) باید بیشتر در مصرف خوردنی‌های سرد احتیاط کنند.

لبو

همچنین باید توجه شود که جرم چغندر یا لبو، می‌تواند موجب کمی یبوست شکم شود، ولی آبی که چغندر در آن پخته می‌شود، ملیّن طبع است؛ پس بهتر است لبو را با کمی از آب آن میل نمایید.

پرتقال

مصرف پرتقال پس از شام، می‌تواند موجب نفخ (گاهی شدید) شود؛ با تاکید دوباره به عدم مصرف شام در این شب یا دست‌کم عدم مصرف میوه‌ها پس از شام، توصیه می‌کنیم در صورت تمایل، نیم تا یک ساعت پس از شام، از سیب یا به یا انار شیرین استفاده شود.

انار

انار شیرین آبدار، در نخستین شب زمستان میوه مناسبی است اما انار ترش، به‌ویژه برای افراد میانسال و یا لاغر یا افسرده یا کم‌خواب و به‌طور کلی افرادی که مزاج خشک دارند یا دچار سوءمزاج‌ها و بیماری‌های با طبیعت خشک هستند، میوه مناسبی نیست.

ترشی ها

به‌طور کلّی هرگز نباید در مصرف ترشی‌ها زیاده‌روی کرد چون ترشی‌ها برای بافت‌های عصبی بدن مانند مغز و نخاع، دهانه معده، تاندون‌ها و لیگامان‌ها، پوست، و دهانه رحم زیان‌آورند و ضد خون‌سازی هم هستند.

بنابراین، برای تامین سلامتی و دست‌کم برای شادابی و خوش‌رنگی پوست هم که شده، در ترشی خوردن به‌ویژه در فصل‌های سرد  سال، احتیاط کنید.

توصیه برای مبتلایان به دیابت

افراد دیابتی هم می‌توانند به اندازه معمول و با محدود کردن مصرف میوه‌ها و غذاهای دیگر، انار شیرین بخورند و از افزایش قند خون ناشتا نگران نباشند.

نوشیدنی های مناسب شب یلدا

نوشیدنی‌های خوب فصل زمستان و شب یلدا هم اینهایند: چای ایرانی با هل یا دارچین یا زعفران، دم‌نوش نعنا با کمی نبات، معجون شیربادام با عسل و هل و... .

مناسبتها را دریابیم

بشر امروز، به دست خود به وادی تنهایی افتاده است و روز‌به‌روز تنهاتر نی‌شود؛ مناسبت‌هایی چون یلدا، نوروز و اعیاد مذهبی، فرصت‌هایی ناب‌اند که مجالی برای با هم بودن‌‌های واقعی، زیارت پدر و مادر و دیگر بزرگ‌ترها، آگاهی از وضعیت همدیگر و... را فراهم می‌سازند؛ پس این فرصت‌های ناب را غنیمت بدانیم که شاید دیگر تکرار نشوند.

همچنین، چه پسندیده است که این شب دراز، انسان‌ها را به یاد لبخند تلخ یتیمان و شکم گرسنگان و تن لرزان تنگدستان و... بیندازد و این شب را به جشن نیکوکاری و پیروزی روشنایی بر تاریکی بدل نماید.

*دستیار دکترای تخصصی طب سنتی ایران